Czym są układy sensoryczne i jak działają nasze zmysły
Integracja sensoryczna jest procesem, który pobudza mózg do odbierania informacji płynących z organizmu i środowiska oraz odpowiedniej reakcji na otaczające stymulanty. Zasadnicze znaczenie mają tutaj zmysły : słuch, wzrok, węch, smak , równowaga i czucie ciała, które znacząco wpływają na codzienne funkcjonowanie. Prawidłowe zintegrowanie podstawowych zmysłów ma związek z działaniem wszystkich pozostałych zmysłów i wpływa na optymalny rozwój dziecka oraz jego zdolności.
Już w okresie płodowym rozpoczyna się proces powstawania integracji sensorycznej, która najintensywniej rozwija się w pierwszych trzech latach życia dziecka. Ten proces trwa mniej więcej do osiągnięcia wieku szklonego. Każdego dnia widzimy i dotykamy różnych przedmiotów o odmiennych kolorach, kształtach, poznajemy różne smaki, zapachy i dźwięki. A wszystko to po to, żeby w prawidłowy sposób wykonywać określone aktywności.
Człowiek odbiera świat przez swoje zmysły, więc codzienne czynności angażują do pracy układ sensoryczny. Informacje, które docierają do mózgu przez zmysły, stanowią podstawę tworzenia obrazu rzeczywistości . Prawidłowe przetwarzanie wrażeń zmysłowych ma wpływ na to jak rozwija się i funkcjonuje w życiu codziennym mały człowiek i jak będzie sobie radził w przyszłości.
Integracja sensoryczna – Układ przedsionkowy a układ proprioceptywny
Wszystkie zmysły mają ścisły związek z najwcześniej rozwijającymi się układami: przedsionkowym i proprioceptywnym. Układ przedsionkowy jest związany z odczuwaniem grawitacji oraz pobudzeniem i skupianiem uwagi. Dzięki receptorom znajdującym się w uchu, oku i przedsionku sygnały płynące do mózgu informują nas o tym w jakim położeniu w przestrzeni się znajdujemy. Następuje odpowiedź w postaci reakcji naszego ciała. Zaburzenia w funkcjonowaniu układu przedsionkowego mogą przybierać charakter podwrażliwości lub nadwrażliwości.
Układ proprioceptywny to inaczej system czucia głębokiego. Receptory znajdujące się w oczach, uszach , mięśniach, ścięgnach, więzadłach i stawach wysyłają do mózgu informacje o tym jaką czynność wykonuje człowiek. Dzięki funkcjonowaniu tego układu możliwe jest odczuwanie ciężaru ciała, jego położenia. Pozwala także na wykonywanie precyzyjnych ruchów czy poruszanie rękoma, nogami i palcami bez konieczności kontroli wzrokowej.
Układ proprioceptywny ma ogromny wpływ na koordynacje ruchów i rozwój funkcji motorycznych. Nieprawidłowości w funkcjonowaniu tego układu najczęściej przejawią się u dzieci w postaci niezdarności i braku zręczności. W chwili narodzin zmysł równowagi jest najlepiej rozwiniętym zmysłem sensorycznym, który rozwija się i buduje gdy dojrzewamy. Dzięki temu możemy wykonywać coraz większy zakres ruchów , utrzymywać równowagę oraz ciało w pozycji nieruchomej. Wymaga to zaangażowania narządów zmysłów i różnych grup mięśni. Przedstawione umiejętności nie pojawiają się automatycznie, a ich doskonalenie zależne jest od naszych działań. Prawidłowe funkcjonowanie obu układów jest niezwykle istotne dla dobrego samopoczucia i prawidłowego rozwoju człowieka. Kontrola ciała jest nieodłącznie związana z samokontrolą , reagowaniem na bodźce, interpretowaniem zachowań innych osób oraz prawidłowym wyrażaniem emocji. Poprzez ośrodkowy układ nerwowy ciało i mózg mogą ze sobą współpracować i odbierać w sposób rzeczywisty obraz otoczenia. Wszystkie informacje ze środowiska docierają do organizmu dzięki współdziałającym ze sobą zmysłom .
Gdy układy sensoryczne nie współpracują ze sobą w prawidłowy sposób, sygnały docierające do mózgu nie przekazują jednoznacznych informacji, wskutek czego nie możemy normalnie funkcjonować. Kiedy integracja układów sensorycznych funkcjonuje prawidłowo umysł sprawnie przyswaja wszelkie informacje, a mózg „wydaje prawidłowe polecenia” naszemu organizmowi.
Zaburzenia integracji sensorycznej
Jako pierwsza teorię zaburzeń sensorycznych przedstawiła w latach 60 XX wieku psycholożka i terapeutka dr. Jean Ayres , co potwierdzili kolejni naukowcy przeprowadzając liczne badania w aspekcie tej nieprawidłowości. Teoria opiera się na podstawach psychologii rozwoju, neurofizjologii oraz klinicznych obserwacjach i przeprowadzanych testach.
Proces nieprawidłowego rozwoju integracji sensorycznej stwarza różne problemy w zachowaniu i ogólnym funkcjonowaniu dziecka. Zaburzenia integracji sensorycznej mogą mieć podłoże psychologiczne lub być następstwem wad rozwojowych (takich jak niedosłuch czy wada wzroku) . Dzieci z zaburzeniami sensorycznymi (nadreaktywność układu) mają znacznie zaburzoną koncentrację oraz trudności z dostosowywaniem się do narzucanych im zasad czy zaistniałych sytuacji. Boją się zmian i próbowania nowych rzeczy. Występuje u nich często negatywna reakcja na dotyk, ponieważ odbierają kontakt fizyczny jako przerażający i niekomfortowy. To z kolei może wpływać na relacje z rodzicami i rówieśnikami oraz powodować agresję , histerię i impulsywne reagowanie w różnych sytuacjach.
Organizm takiego dziecka jest przeciążony a procesy poznawcze, kontrola i reakcja na bodźce znacząco zaburzone . W wyniku ciągłego rozdrażnienia, dziecko ma trudności ze skupieniem uwagi , koncentracją i nauką.
Zaburzenia sensoryczne w postaci podreaktywności mogą objawiać się dziwnymi zachowaniami, które spowodowane są chęcią dostarczenia sobie dodatkowych wrażeń. Dzieci mogą przejawiać silną chęć do wsłuchiwania się w różne dźwięki (np. dźwięk suszarki), potrzebę spożywania określonych posiłków (np. potraw o konkretnym kolorze) oraz brak lęku przed ryzykownymi zachowaniami. Mają tendencje do używania siły, niszczenia przedmiotów i naruszania przestrzeni innych osób. Zbyt słabe odczuwanie informacji płynących z przedsionka skłania je do prezentowania nieprawidłowych zachowań. Trudne i często piętnowane zachowania prowadzą do serii niepowodzeń i rozdrażnienia. Następstwem takiego stanu jest brak pewności siebie, problemy emocjonalne, społeczne i niskie poczucie własnej wartości.
Integracja sensoryczna a terapia
Leczenie nieprawidłowości w funkcjonowaniu układów sensorycznych wymagają zastosowania terapii. Aby dziecko chętnie współpracowało z terapeutą, zajęcia takie najczęściej mają formę nauki przez zabawę. Zajęcia opierają się na stymulowaniu procesów nerwowych, które leżą u podstaw umiejętności. Terapia przeprowadzana jest zazwyczaj na sali gimnastycznej i może opierać się na :
- stymulacji dotykowo-przedsionkowej , gdzie skłania się dziecko do dotykania różnymi częściami ciała różnorodnych przedmiotów o rozmaitej strukturze, kształcie i wrażeniach dotykowych. Prowadzi todo stymulacji czuciowej dłoni i wzmacniania mięśni ( np. poprzez ściskanie)
- stymulacji przedsionkowej, obustronnej koordynacji. Służy to przyzwyczajaniu dziecka do zmian pozycji ciała , wykonywaniu ruchów różnymi częściami ciała, ćwiczeniu równowagi i zręczności
- orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. Pomaga to utrwalić poprawne rozumienie pojęć i określeń dotyczących pozycji ciała i ruchu, oraz prawidłowe odbieranie wrażeń na ciele ( np. ucisk, masaż)
- przekraczaniu linii środkowej ciała – polega na skierowaniu części ciała znajdującej się po jednej stronie w przeciwległym kierunku
- koordynacji wzrokowo-ruchowej , która służy stymulacji zdolności jednoczesnego użycia oczu i rąk , co jest niezbędne przy wykonywaniu codziennych czynności
- normalizacji funkcjonowania systemu węchowego , która ma na celu doskonalenie nazywania zapachów, szukaniu jego źródła oraz wykształcenie umiejętności podążania za zapachem
- normalizacji systemu słuchowego , która polega na stymulacji odbierania dźwięków, podążania za nimi, koordynacji wzrokowo- słuchowo – ruchowej z wykorzystaniem muzyki
- planowaniu ruchu , gdzie wykorzystuje się tory pełne przeszkód, doskonali się poczucie rytmu ,oraz ćwiczy rzucanie i łapanie przedmiotów
Skuteczność terapii integracji sensorycznej została potwierdzono licznymi badaniami naukowymi. Udowodniono, że poprawa funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego prowadzi do prawidłowych reakcji ruchowych i emocjonalnych, które dzięki terapii zaczynają pojawiać się w sposób naturalny.
Zobacz w sklepie produkty wspierające terapię integracji sensorycznej:
POZOSTAŁE PRODUKTY
